Λόφος Επισκοπής Άνω Βόλου

Ο πευκόφυτος λόφος της Επισκοπής είναι ένα επιβλητικό βραχώδες ύψωμα σε δεσπόζουσα θέση στο χωριό Άνω Βόλος, (που απέχει 5 χιλιόμετρα από την πόλη του Βόλου). Η πρόσβαση στον λόφο γίνεται μονάχα από την πλευρά του χωριού με ένα πλακόστρωτο δρομάκι. Η ονομασία Επισκοπή ανάγεται χρονικά στον Ύστερο Μεσαίωνα και οφείλεται στο ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και το κτίριο που χρησίμευαν ως έδρα και κατοικία, αντίστοιχα, του Επισκόπου Δημητριάδος μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους, (1423), και την ερήμωση της Δημητριάδας. Σήμερα, από το Επισκοπείο σώζονται, μονάχα, ερείπια. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στη βόρεια είσοδο του ναού, ως κτήτορας αναφέρεται ο επίσκοπος της Δημητριάδος, Κάλλιστος, το έτος 1639. Η εκκλησία είναι παλαιότερη και, πιθανόν, χρονολογείται κατά τα τέλη του 12ου αιώνα.
Στον λόφο της Επισκοπής σώζονται τα ερείπια αρχαίων και Βυζαντινών τειχών, τα λείψανα κινστέρνας, (δεξαμενή), Βυζαντινού στρογγυλού πύργου, (της οικογενείας των Μαλιασηνών), καθώς και άλλων κτισμάτων. Τα ερείπια αυτά φανερώνουν μία συνεχή εγκατοίκηση του χώρου κατά τους αρχαίους και Βυζαντινούς χρόνους με τη μορφή οικισμού, φρουρίου ή Βυζαντινής μονής.
Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι τρίκλιτη, θαλαμοσκέπαστη βασιλική χωρίς τρούλο. Κατά την Τουρκοκρατία, στη δυτική πλευρά του ναού προστέθηκε διώροφος εξωνάρθηκας με τρεις καμάρες, ενώ στη νότια πλευρά προστέθηκε ο σημερινός μονόροφος, ξυλεπίστεγος εξωνάρθηκας. Τα κλίτη του ναού χωρίζονται από μία κιονοστοιχία που αποτελείται από δύο κίονες στην κάθε πλευρά. Οι είσοδοι του ναού ανοίγονται στο βόρειο, το δυτικό και το νότιο τοίχο, ενώ μία άλλη είσοδος, (δίπλα στη δυτική), οδηγεί με ξύλινη κλίμακα στον γυναικωνίτη.
Τα ενσωματωμένα στους τοίχους γλυπτά, (σύμβολα, γράμματα, πτηνά, ανάγλυφες παραστάσεις), πιθανόν να προέρχονται από παλαιότερη μονή που προϋπήρχε στον χώρο. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουν τμήματα της σαρκοφάγου της Άννας Μελισσηνής, (μοναχή «Ανθούσα»), συζύγου του Δεσπότη Δημητριάδος, Νικολάου Μελισσηνού. Στο ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου φυλάσσεται και το Βυζαντινό ανάγλυφο, προερχόμενο από την Μονή της Παναγίας Μακρυνίτισσας. Το ανάγλυφο φέρει παράσταση της Παναγίας που οδηγεί τον μικρό Χριστό στον μοναχό Λεόντιο.
Από την τοιχογράφηση του 17ου αιώνα, που υπήρχε στο εσωτερικό του ναού, σώζονται σε κακή κατάσταση, παραστάσεις ολόσωμων μορφών αγίων στον βόρειο τοίχο. Η τοιχογραφία του νάρθηκα, πιθανότατα, χρονολογείται επί επισκόπου Καλλίστου. Οι εξωτερικές τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται κατά τον 18ο αιώνα και διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση παρά τις φθορές που έχουν υποστεί.
Ο ναός της Επισκοπής έχει ανακηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού και οι επεμβάσεις αποκατάστασης των μνημείων στον λόφο της Επισκοπής πραγματοποιήθηκαν από την 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με τον Δήμο Βόλου.
Τέλος, στη βορειοανατολική πλευρά του λόφου της Επισκοπής σώζονται τα Βυζαντινά παρεκκλήσια της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, του Γενεσίου και του Αγίου Δημητρίου. Η διάταξή των παρεκκλησίων φανερώνει ότι, πιθανότατα, εδώ υπήρχε κάποιο Βυζαντινό μοναστήρι.